Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiyası)

Amortizasiya - əsas vəsaitlərin dəyərinin istehsal edilmiş məhsula(işlərə, xidmətlərə) hissə-hissə keçirilməsidir.

Misal Müəssisə əsas vəsait (avadanlıq) alır, məhsul istehsal edir və satır. Məhsul istehsal ediləndən sonra onun dəyəri formalaşır, sonra onun üzərinə, müəyyən mənfəət əldə etmək üçün, məbləğ gəlir və beləliklə məhsulun qiyməti yaranır. Lakin, avadanlığın alınmasına çəkilən xərclər də məhsulun dəyərinə hissə-hissə daxil edilməlidirlər. Çünki, avandanlığın dəyəri birdən məhsulun dəyərinə daxil edilsə, məhsulun qiyməti qat-qat artar.

Mühasibat uçotunda bir neçə amortizasiya metodu var:

• düzxətli metod;
• qalıq dəyəri metodu;
• istehsal metodu;
• istifadə müddətinin illərinin cəmi metodu.

• binalar, tikililər və qurğular - 7%-dək;
• maşınlar və avadanlıq - 20%-dək;
• yüksək texnologiyalar məhsulu olan hesablama texnikası - 25%-dək;
• nəqliyyat vasitələri - 25%-dək;
• iş heyvanları - 20%-dək;
• geoloji-kəşfiyyat işlərinə və təbii ehtiyatların hasilatına hazırlıq işlərinə çəkilən xərclər - 25%-dək;
• qeyri-maddi aktivlər - istifadə müddəti məlum olmayanlar üçün 10 faizədək, istifadə müddəti məlum olanlar üçün isə illər üzrə istifadə müddətinə mütənasib məbləğlərlə;
• digər əsas vəsaitlər - 20%-dək;

İlin sonuna əsas vəsaitlərin qalıq dəyəri aşağıdakı üsul ilə müəyyən edilir:

İlin sonuna ƏV qalıq dəyəri = İlin əvvəlinə ƏV qalıq dəyəri + cari ildə daxil olmuş ƏV dəyəri - təqdim edilmiş, ləğv edilmiş və ya qalıq dəyəri 500 manatdan və ya ilkin dəyərin 5 faizindən az olan ƏV dəyəri.

Misal İlin əvvəlinə müəssisədə 100 000 manatlıq qalıq dəyəri olan bina, 5 000 AZN qalıq dəyəri olan avonəqliyyat vasitəsi var idi. İl ərzində müəssisə köhnə avtonəqliyyat vasitəsini sataraq 7 000 manata yenisini almışdır və 50 000 AZN yeni mağaza binasını almışdır. Beləliklə, ilin sonuna bina, tikililər və qurğular kateqoriyası üzrə müəssinin 150 000 AZN və nəqliyyat vasitələri kateqoriyası üzrə 7 000 AZN qalıq dəyərində əsas vəsaitləri olacaqdır.

Hər hansı kateqoriyaya aid olan əsas vəsaitlər üzrə vergi ili üçün müəyyən olunmuş amortizasiya normalarından aşağı norma tətbiq olunduqda, bunun nəticəsində yaranan fərq növbəti vergi illərində amortizasiyanın gəlirdən çıxılan məbləğinə əlavə oluna bilər.
Binalar, tikililər və qurğular (bundan sonra tikililər) üçün amortizasiya ayırmaları hər tikili üzrə ayrılıqda aparılır.

Amortizasiya olunmur.
Torpaq, incəsənət əsərləri, nadir tarixi və memarlıq abidələri olan binalar, qurğular (tikililər) və bu maddə ilə müəyyən edilən köhnəlməyə məruz qalmayan digər aktivlər amortizasiya olunmur:

• elmi-tədqiqat, tədris və təcrübə məqsədi üçün kabinetlərdə və laboratoriyalarda istifadə edilən avadanlıqlar, eksponatlar, nümunələr, fəaliyyətdə olan və olmayan modellər, maketlər və başqa əyani vəsaitlər;
• məhsuldar heyvanlar (damazlıq inəklər, camışlar, madyanlar, dəvələr, marallar, donuzlar, qoyunlar, keçilər, döllük buğalar, kəllər, ayğırlar, nərlər, qabanlar, qoçlar, təkələr və bunlar kimi digər məhsuldar heyvanlar);
• heyvanxanalarda və digər analoji müəssisələrdə olan heyvanat aləminin eksponatları;
• istismar vaxtı çatmayan çoxillik əkmələr;
• kitabxana fondları, kinofondlar (video, audio, foto), səhnə rekvizitləri, muzey sərvətləri (eksponatları);
• tam amortizasiya olunmuş əsas vəsaitlər, onlar istismara yararlı olduğu hallarda;
• konservasiya edilmiş əsas vəsaitlər;
• ümumi istifadədə olan avtomobil yolları;
• ümumi istifadədə olan parklardakı avadanlıqlar;
• istismara verilməmiş anbarda olan əsas vəsaitlər.

Əsas vəsaitlərin amortizasiyasını əks etdirən müvafiq mühasibat yazılışları aparılır.

N	Əməliyyatın məzmunu	Debet	Kredit
1	Əsas vəsaitlərin illik amortizasiyasının hesablanması	20,23.26,44	02
2	Əsas vəsaitlər təsərrüfatdan çıxdıqda(satıldıqda, silindikdə, əvəzsiz olaraq verildikdə və s.) onlara hesablanmış köhnəlmə məbləğinin silinməsi	02	47

02 N -li "Əsas vəsaitlərin köhnəlməsi (amortizasiya)" hesabı üzrə analitik uçot hər bir əsas vəsaitlərin növləri və ayrı-ayrı inventar obyektləri üzrə aparılır.