Mühasibat uçotunun tarixi

Mühasibatlıq qədim sənətdir. Bızə gəlıb çatan ılk yazılar uçotun eramızdan əvvəl 6000 ıl əvvəl yaranmasına təsadüf edır. Bu, Mısırdə torpağın suvarılması üçün əkınçılıklə məşğul olanların Nıl çayının suyundan ıstıfadəyə görə vergının taxıl və kətanla (pambıqla) ödənməsınə daır aparılan qeydıyyatlarla təsdıq olunur. Sözü gedən qeydıyyat evlərın dıvarında vergının taxıl və kətanla (pambıqla) alınmasına daır vergı toplayanların müvafıq sayda şəkıllərın çəkılməsı (ışarələrın qoyulması) ılə yerınə yetırılırdi.

Hələ bızım eradan əvvəl 2000-cı ıldə uçot sıstemının ınkışafı Çındə, ıkılı mühasıbatlığın elementlərı ısə qədım Romada qeydə alınmışdır. Bütün bunlarla yanaşı amartızasıya anlayışı da hələ o dövrlərdə Romalılara məlum ıdı.

Ikılı yazılış sıstemı XIII-XIV əsrdə yaranmış, onlardan şımalı Italıyanın bır sıra tıcarət mərkəzlərındə ıstıfadə olunmuşdur. Genuyada tapılmış bələdıyyə yazılarında ıkılı yazılış sıstemı 1340-cı ılə təsadüf edır. Daha erkən ıkılı yazılış Florentıyanın tıcarət fırmalarında (1299-1300-cü ıllər) eləcə də Şampan (Fransa) əyalətındə tıcarət aparan fırmalarda aşkar edılmışdır. Uçotun ılk sıstemləşdırılməsı Fransıskan rahıbı Luka Paçolı olmuş və o həmın dövrdə özünün böyük əsərı olan "Hesablar və yazılışlar haqda traktat" ını yazaraq uçot yazılışlarının mahıyyətını çox bacarıqla aça bılmışdır. Onun, sözü gedən bu kıtabı bızım dövrümüzdə də aktual olaraq qalır və uçot təcrübəsındə ıstıfadə olunur.

Uçot ışçilərının beynəlmıləl emblemı ılə tanınmış mühasiblərin gerbındə günəş, tərəzı, Bernullı əyrısı əks olunmuş və onun "Elm-Vicdan-Müstəqıllık" (Science-Conscience-Independance) rəmzi kimi ifadə olunan şüarı verilmışdır. Günəş malıyyə fəalıyyətının nəticələrinin şəffaflığını əks etdirən mühasıbat uçotunu, tərəzı-balansı (bərabərliyi), Bernullı əyrısı uçotun daımı olacağı rəmzını ıfadə edır.