Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları kimlərə şamil edilir...
2016-05-07 | Mühasibat uçotu |
6166
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi Kollegiyasının Q-03 nömrəli 03 fevral 2016-cı il tarixli qərarı ilə yeni "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları" (irəlidə "Qaydalar" adlanır) təsdiq edilmişdir. Bu Qaydalar ilə Maliyyə Nazirliyinin 13 yanvar 2009-cu il tarixli İ-06 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş və Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 30 yanvar 2009-cu il tarixdə dövlət qeydiyyatına alınmış (şəhadətnamə N3432) "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları", habelə Maliyyə Nazirliyinin 06 noyabr 2009-cu il tarixli İ-140 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş və Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 17 noyabr 2009-cu il tarixdə dövlət qeydiyyatına alınmış (şəhadətnamə N3483) "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları"na dəyişikliklər" ləğv edilmişdir.
Qaydalara görə, kiçik sahibkarlıq subyekti sadə qaydada doldurulması mümkün olan 3 formada mühasibat uçotu registrlərini tərtib etməlidir. Bu formalara "Kiçik sahibkarlıq subyektlərinin aktivlərinin hərəkəti üzrə cədvəl", "Kiçik sahibkarlıq subyektlərinin öhdəliklərinin hərəkəti üzrə cədvəl" və "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması kitabı" aiddir. Bu cədvəllər (registrlər) kağızda və ya elektron məlumat daşıyıcılarında Azərbaycan dilində tərtib edilməlidir. Kiçik sahibkarlıq subyektinin rəhbəri mühasibat xidmətinin həyata keçirilməsini təmin edən müvafiq struktur bölmə təşkil etməklə işçiləri (baş mühasib, mühasib və kassir) cəlb edir. Lakin kiçik sahibkarlıq subyektinin rəhbəri baş mühasib və ya mühasib cəlb etmədikdə, sadələşdirilmiş uçotun aparılmasını bu sahədə ixtisaslaşdırılmış təşkilat vasitəsilə təşkil etmək və ya bu uçotu şəxsən özü tərəfindən aparmaq hüququna malikdir.
Bəs bu Qaydalar konkret olaraq hansı şəxslərə şamil edilir? Təsərrüfat subyektinin kiçik sahibkarlıq subyekti kimi hesab edilməsi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 iyun 2015-ci il tarixli 215 nömrəli Qərarı (irəlidə "Qərar" adlanır) ilə təsdiq edilmiş "İri, orta və kiçik sahibkar meyarları"na əsasən müəyyənləşdirilir. Bunun üçün Qərarda əks olunan "işçilərin orta siyahı sayı" və "illik gəlir" meyar göstəricilərinə diqqət yetirmək lazımdır. Qərara görə, sahibkarların kiçik, orta və iri sahibkar kimi müəyyənləşdirilməsi üçün "işçilərin orta siyahı sayı" və "illik gəlir" meyar göstəricilərindən daha yüksək olanı əsas götürülür. Qərara istinad etsək aydın olur ki, sahibkarın (hüquqi şəxsin və fərdi sahibkarın) kiçik sahibkar kimi müəyyənləşdirilməsi üçün işçilərinin orta siyahı sayı 25 nəfərədək və illik gəliri 120.000 manatadək olmalıdır, yəni hər iki şərt təmin edilməlidir. Əgər kiçik sahibkarın "işçilərin orta siyahı sayı" göstəricisi 25 nəfərdən çox və "illik gəlir" göstəricisi 120.000 manatadək (120000 manat daxil) və ya əksinə, "işçilərin orta siyahı sayı" göstəricisi 25 nəfərədək (25 nəfər daxil) və "illik gəlir" göstəricisi 120.000 manatdan çox olduqda, həmin sahibkar kiçik sahibkarlıq subyekti hesab edilə bilməz və belə sahibkarlıq subyekti meyar göstəricilərindən asılı olaraq ya orta, ya da iri sahibkarlıq subyekti hesab ediləcəkdir. Qərara görə, yalnız yeni yaradılan sahibkarlıq subyektlərinin kiçik, orta və iri sahibkarlar kimi müəyyənləşdirilməsində onların dövlət qeydiyyatına və ya vergi uçotuna alındığı tarixdən 1 (bir) il müddətində müəyyən edilmiş işçilərin say göstəricisi əsas götürülür, yəni "illik gəlir" göstəricisi nəzərə alınmır.
Müəssisə rəhbərləri arasında belə bir fikir formalaşa bilər ki, əgər müəssisə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisidirsə, kiçik sahibkarlıq subyektidir və uçotunu bu Qaydalara əsasən sadə formada apara bilər. Amma bu, belə olmaya bilər. Məlumdur ki, Vergi Məcəlləsinə görə ardıcıl 12 aylıq dövriyyəsi 200.000 manatadək olan təsərrüfat subyektlərinin sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ vardır. Deməli, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi vergi mükəlləfiyyəti olan şəxslər kiçik sahibkarlıq subyekti olmaya da bilərlər, yəni dolayısı ilə illik gəliri 120.000 manatdan 200.000 manatadək aralığında olan sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri birbaşa orta sahibkar statuslu olurlar. Qeyd edək ki, Qərarda nəzərdə tutulan "illik gəlir"ə hesabat ili ərzində təqdim edilmiş malların, görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin dəyəri, həmçinin satışdankənar gəlirlər aid edilir. Buradan belə nəticə çıxır ki, "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları"nda nəzərdə tutulan kiçik sahikarlıq subyektləri ümumi halda sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri anlamına gəlməməlidir və bu baxımdan, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri bu Qaydaların özlərinə şamil edilib-edilməməsini özləri müəyyən etməlidir. Sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərindən bu Qaydaları tətbiq etmək hüququ olmayan kommersiya hüquqi şəxsləri mühasibat uçotunu Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tələblərinə əsasən aparmalı və maliyyə hesabatlarını da bu Standartlara uyğun şəkildə tərtib etməyə borcludurlar. Lakin sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin (fərdi sahibkarların) bu Qaydaları tətbiq etmək hüququnun hansı halda mümkün olmaması aydınlaşmır. Ona görə də istənilən vergi mükəlləfiyyətli və ya istənilən isçi sayına və dövriyyəyə malik fiziki şəxsin (fərdi sahibkarın) mühasibat uçotunu bu Qaydalara əsasən aparması qanunazidd hesab edilməməlidir.
Güman ki, bu Qaydaların qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar kommersiya hüquqi şəxsləri arasında mühasibat uçotunu Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tələblərinə əsasən aparmalı olan hüquqi şəxslərin sayı artacaqdır.
Mehdi Babayev
"Professional MÜHASİB" jurnalının baş redaktoru, sərbəst auditor
Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları kimlərə şamil edilir...
2016-05-07 | Mühasibat uçotu | 6166
Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyi Kollegiyasının Q-03 nömrəli 03 fevral 2016-cı il tarixli qərarı ilə yeni "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları" (irəlidə "Qaydalar" adlanır) təsdiq edilmişdir. Bu Qaydalar ilə Maliyyə Nazirliyinin 13 yanvar 2009-cu il tarixli İ-06 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş və Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 30 yanvar 2009-cu il tarixdə dövlət qeydiyyatına alınmış (şəhadətnamə N3432) "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları", habelə Maliyyə Nazirliyinin 06 noyabr 2009-cu il tarixli İ-140 nömrəli əmri ilə təsdiq edilmiş və Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən 17 noyabr 2009-cu il tarixdə dövlət qeydiyyatına alınmış (şəhadətnamə N3483) "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları"na dəyişikliklər" ləğv edilmişdir.
Qaydalara görə, kiçik sahibkarlıq subyekti sadə qaydada doldurulması mümkün olan 3 formada mühasibat uçotu registrlərini tərtib etməlidir. Bu formalara "Kiçik sahibkarlıq subyektlərinin aktivlərinin hərəkəti üzrə cədvəl", "Kiçik sahibkarlıq subyektlərinin öhdəliklərinin hərəkəti üzrə cədvəl" və "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması kitabı" aiddir. Bu cədvəllər (registrlər) kağızda və ya elektron məlumat daşıyıcılarında Azərbaycan dilində tərtib edilməlidir. Kiçik sahibkarlıq subyektinin rəhbəri mühasibat xidmətinin həyata keçirilməsini təmin edən müvafiq struktur bölmə təşkil etməklə işçiləri (baş mühasib, mühasib və kassir) cəlb edir. Lakin kiçik sahibkarlıq subyektinin rəhbəri baş mühasib və ya mühasib cəlb etmədikdə, sadələşdirilmiş uçotun aparılmasını bu sahədə ixtisaslaşdırılmış təşkilat vasitəsilə təşkil etmək və ya bu uçotu şəxsən özü tərəfindən aparmaq hüququna malikdir.
Bəs bu Qaydalar konkret olaraq hansı şəxslərə şamil edilir? Təsərrüfat subyektinin kiçik sahibkarlıq subyekti kimi hesab edilməsi Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 5 iyun 2015-ci il tarixli 215 nömrəli Qərarı (irəlidə "Qərar" adlanır) ilə təsdiq edilmiş "İri, orta və kiçik sahibkar meyarları"na əsasən müəyyənləşdirilir. Bunun üçün Qərarda əks olunan "işçilərin orta siyahı sayı" və "illik gəlir" meyar göstəricilərinə diqqət yetirmək lazımdır. Qərara görə, sahibkarların kiçik, orta və iri sahibkar kimi müəyyənləşdirilməsi üçün "işçilərin orta siyahı sayı" və "illik gəlir" meyar göstəricilərindən daha yüksək olanı əsas götürülür. Qərara istinad etsək aydın olur ki, sahibkarın (hüquqi şəxsin və fərdi sahibkarın) kiçik sahibkar kimi müəyyənləşdirilməsi üçün işçilərinin orta siyahı sayı 25 nəfərədək və illik gəliri 120.000 manatadək olmalıdır, yəni hər iki şərt təmin edilməlidir. Əgər kiçik sahibkarın "işçilərin orta siyahı sayı" göstəricisi 25 nəfərdən çox və "illik gəlir" göstəricisi 120.000 manatadək (120000 manat daxil) və ya əksinə, "işçilərin orta siyahı sayı" göstəricisi 25 nəfərədək (25 nəfər daxil) və "illik gəlir" göstəricisi 120.000 manatdan çox olduqda, həmin sahibkar kiçik sahibkarlıq subyekti hesab edilə bilməz və belə sahibkarlıq subyekti meyar göstəricilərindən asılı olaraq ya orta, ya da iri sahibkarlıq subyekti hesab ediləcəkdir. Qərara görə, yalnız yeni yaradılan sahibkarlıq subyektlərinin kiçik, orta və iri sahibkarlar kimi müəyyənləşdirilməsində onların dövlət qeydiyyatına və ya vergi uçotuna alındığı tarixdən 1 (bir) il müddətində müəyyən edilmiş işçilərin say göstəricisi əsas götürülür, yəni "illik gəlir" göstəricisi nəzərə alınmır.
Müəssisə rəhbərləri arasında belə bir fikir formalaşa bilər ki, əgər müəssisə sadələşdirilmiş vergi ödəyicisidirsə, kiçik sahibkarlıq subyektidir və uçotunu bu Qaydalara əsasən sadə formada apara bilər. Amma bu, belə olmaya bilər. Məlumdur ki, Vergi Məcəlləsinə görə ardıcıl 12 aylıq dövriyyəsi 200.000 manatadək olan təsərrüfat subyektlərinin sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi olmaq hüququ vardır. Deməli, sadələşdirilmiş vergi ödəyicisi kimi vergi mükəlləfiyyəti olan şəxslər kiçik sahibkarlıq subyekti olmaya da bilərlər, yəni dolayısı ilə illik gəliri 120.000 manatdan 200.000 manatadək aralığında olan sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri birbaşa orta sahibkar statuslu olurlar. Qeyd edək ki, Qərarda nəzərdə tutulan "illik gəlir"ə hesabat ili ərzində təqdim edilmiş malların, görülmüş işlərin və göstərilmiş xidmətlərin dəyəri, həmçinin satışdankənar gəlirlər aid edilir. Buradan belə nəticə çıxır ki, "Kiçik sahibkarlıq subyektlərində sadələşdirilmiş uçotun aparılması Qaydaları"nda nəzərdə tutulan kiçik sahikarlıq subyektləri ümumi halda sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri anlamına gəlməməlidir və bu baxımdan, sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri bu Qaydaların özlərinə şamil edilib-edilməməsini özləri müəyyən etməlidir. Sadələşdirilmiş vergi ödəyicilərindən bu Qaydaları tətbiq etmək hüququ olmayan kommersiya hüquqi şəxsləri mühasibat uçotunu Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tələblərinə əsasən aparmalı və maliyyə hesabatlarını da bu Standartlara uyğun şəkildə tərtib etməyə borcludurlar. Lakin sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxslərin (fərdi sahibkarların) bu Qaydaları tətbiq etmək hüququnun hansı halda mümkün olmaması aydınlaşmır. Ona görə də istənilən vergi mükəlləfiyyətli və ya istənilən isçi sayına və dövriyyəyə malik fiziki şəxsin (fərdi sahibkarın) mühasibat uçotunu bu Qaydalara əsasən aparması qanunazidd hesab edilməməlidir.
Güman ki, bu Qaydaların qüvvəyə minməsi ilə əlaqədar kommersiya hüquqi şəxsləri arasında mühasibat uçotunu Kommersiya Təşkilatları üçün Milli Mühasibat Uçotu Standartlarının tələblərinə əsasən aparmalı olan hüquqi şəxslərin sayı artacaqdır.
Mehdi Babayev
"Professional MÜHASİB" jurnalının baş redaktoru, sərbəst auditor