Nağdsız hesablaşmalar

2020-09-03 | Mühasibat uçotu | 4516

Nağdsız hesablaşmalar haqqında qanunvericiliyin əsas məqsədi dövriyyədə olan pul kütləsinə nəzarətin, vergi öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi sahəsində şəffaflığın gücləndirilməsinin, istehlakçıların hüquqlarının müdafiəsinin təmin edilməsidir. Mövzunu iqtisadçı ekspert Mahmud Abasquliyev şərh edir.

Mülki Məcəllənin 971-ci maddəsində nağd və nağdsız əməliyyatların aprılma sahəsi göstərilib: "Fiziki şəxslərin iştirakı ilə hesablaşmalar onların sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirməsi ilə bağlı deyilsə, məbləğ məhdudlaşdırılmadan nağd və ya nağdsız qaydada aparıla bilər. Nağdsız hesablaşmalar banklar, müvafiq hesabların açıldığı başqa kredit təşkilatları və poçt rabitəsinin milli operatoru vasitəsilə aparılır".

Mülki Məcəllənin 972-ci maddəsində isə nağdsız hesablaşmaların formaları göstərilib. Nağdsız hesablaşmalar ödəniş tapşırıqları ilə, akkreditiv üzrə hesablaşmalar ilə, inkasso üzrə, çeklər ilə, ödəniş kartları ilə, elektron şəklində hesablaşmalar ilə, habelə qanunla, qanuna uyğun müəyyənləşdirilmiş bank qaydaları ilə və bank praktikasında tətbiq olunan işgüzar dövriyyə alətləri ilə nəzərdə tutulmuş digər formalarda aparıla bilər.

Nağdsız hesablaşmaların aparılması və bundan yayınma halları "Nağdsız hesablaşmalar haqqında" Qanunla tənzimlənir. Bu qanunun 3.3-cü maddəsinə əsasən, ƏDV məqsədləri üçün qeydiyyata alınmış vergi ödəyiciləri və vergi tutulan əməliyyatların həcmi ardıcıl 12 aylıq dövrün istənilən ayında (aylarında) 200.000 manatdan artıq olan ticarət və (və ya) ictimai iaşə fəaliyyəti ilə məşğul olan vergi ödəyiciləri tərəfindən təqvim ayı ərzində ümumi məbləği 30.000 manatdan, digər vergi ödəyiciləri tərəfindən isə təqvim ayı ərzində ümumi məbləği 15.000 manatdan artıq olan hesablaşmalar üzrə ödənişlər yalnız nağdsız qaydada həyata keçirilməlidir.

Yalnız nağdsız qaydada həyata keçirilən hesablaşmalar bunlardır:

• vergilərin, gömrük rüsumları və yığımlarının, qanunla müəyyən edilmiş inzibati cərimələrin, maliyyə sanksiyalarının və faizlərin, lizinq əməliyyatları üzrə borcların ödənilməsi və kreditlərin verilməsi;
• Azərbaycan Respublikasının "Sığorta fəaliyyəti haqqında" və "İcbari sığortalar haqqında" qanunları ilə müəyyən edilmiş ödənişlər;
• dövlət orqanlarına, dövlət mülkiyyətində olan və paylarının (səhmlərinin) nəzarət zərfi dövlətə məxsus olan hüquqi şəxslərə, büdcə təşkilatlarına və publik hüquqi şəxslərə ödənilən xidmət haqları və digər yığımlar;
• əməliyyatlarının həcmi ardıcıl 12 aylıq dövrün istənilən ayında (aylarında) 200.000 manatadək olan pərakəndə ticarət, iaşə və xidmət sahəsində fəaliyyət göstərən şəxslər istisna olmaqla, digər şəxslər tərəfindən ödənilən əmək haqları (o cümlədən işəgötürən tərəfindən ödənilən, qanunvericiliklə müəyyən edilmiş digər ödənişlər), pensiya, təqaüd, maddi yardım, müavinətlər (o cümlədən, birdəfəlik müavinətlər), kompensasiya və təzminatlar;
• stasionar telefon xidmətlərinin və kommunal xərclərin ödənilməsi;
• faizsiz pul vəsaitlərinin (vergi ödəyicisi olmayan şəxslər tərəfindən pul vəsaitlərinin verilməsi halları istisna olmaqla), digər ayırmaların ödənilməsi və qaytarılması;
• dövlət satınalma müqaviləsi üzrə əldə olunan vəsaitin istifadəsi (xərclənməsi);
• təhsil haqlarının ödənilməsi;
• turagentlərə ödəmələr.

Qanunvericiliyə əsasən, vergi ödəyiciləri tərəfindən vergi ödəyicisi olmayan fiziki şəxslərdən aşağıdakı mallar nağd qaydada satın alına bilər:

• kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalçılarından kənd təsərrüfatı məhsulları;
• əlvan və qara metal qırıntıları;
• utilizasiya və digər məqsədlər üçün kağız, şüşə və plastik məmulatları;
• utilizasiya məqsədləri üçün işlənmiş şinlər.

"Nağdsız hesablaşmalar haqqında" Qanunun tələblərinə riayət edilməsinə nəzarət Vergilər Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilir. Qanunvericiliyin pozulmasına görə Vergi Məcəllənin 58.7-1-ci maddəsinə əsasən, müvafiq maliyyə sanksiyaları nəzərdə tutulub. Qanunsuz aparılan əməliyyatın ümumi məbləğinə aşağıdakı maliyyə sanksiyaları tətbiq edilir:

• təqvim ili ərzində belə hala birinci dəfə yol verdikdə aparılan əməliyyatların 10 faizi;
• təqvim ili ərzində ikinci dəfə yol verdikdə aparılan əməliyyatların 20 faizi;
• təqvim ili ərzində üç və daha çox dəfə yol verdikdə isə aparılan əməliyyatların 40 faizi miqdarında maliyyə sanksiyası tətbiq edilir.

Vergi Məcəlləsinə əsasən, "Nağdsız hesablaşmalar haqqında" qanunvericiliyə riayət edilməməsinə görə məsuliyyət əməliyyatın növündən asılı olaraq nağd ödənişi edən və qəbul edən şəxslər arasında bölüşdürülür".

Fərqanə ALLAHVERDİQIZI

Mənbə: https://vergiler.az/news/taxes/7602.html