Muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən gəlirlər sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirlərdən ibarətdir.

Qeyd

Bu cür təsnifat gəlirlərin mahiyyətini göstərir, ona görə ki, sahibkarlıq fəaliyyəti - şəxsin müstəqil surətdə həyata keçirdiyi, əsas məqsədi əmlak istifadəsindən, malların təqdim edilməsindən, işlər görülməsindən və ya xidmətlər göstərilməsindən mənfəət götürülməsi olan fəaliyyətidir.

Passiv gəlirlər isə malların təqdim edilməsini, işlərin(xidmətlərin) görülməsini nəzərdə tutmur, və kapital qoyuluşundan (depozit, dividend), daşınan və daşınmaz əmlakın icarəyə verilməsindən , royaltidən və s. olan gəlirlərdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, fiziki şəxsin gəlirlərinin sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilməsinə bölünməsi, ƏDV məqsədləri üçün də vacibdir. AR VM-nin 155.1 maddəsinə görə yalnız sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlirlər ƏDV-nə cəlb oluna bilər.

Sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirə aşağıdakılar aiddir:

1. sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunan aktivlərin təqdim edilməsindən gəlir;
2. sahibkarlıq fəaliyyətinin məhdudlaşdırılmasına və ya müəssisənin bağlanmasına razılıq verilməsinə görə alınan gəlir;
3. əsas vəsaitlərin təqdim edilməsindən alınan və AR Vergi Məcəllənin 114.7-ci maddəsinə uyğun olaraq gəlirə daxil edilən məbləğlər (əsas vəsaitlərin satış qiyməti və qalıq dəyəri arasındakı fərq);

   AR Vergi Məcəlləsi, Maddə 114.7 Əsas vəsaitlərin (vəsaitin) təqdim edilməsindən əldə olunan məbləğ həmin əsas vəsaitlərin (vəsaitin) qalıq dəyərindən artıqdırsa yaranmış fərq gəlirə daxil edilir.

   
   

   Misal Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxs 10.01.2017 tarixində 5 000 AZN dəyərində avadanlıq almışdır. 2017-ci ildə avadanlıq üzrə 1 000 AZN dəyərində amortizasiya hesablanmışdır. 2018-ci ilin əvvəlində bu avadanlıq başqa bir müəssisəyə 5 500 AZN dəyərində satılmışdır. Satılan zaman avadanlığın qalıq dəyəri 4 000 AZN idi. Beləliklə, gəlir vergisinə cəlb olunacaqdır: 5 500 - 4 000 = 1 500 AZN

4. gəlirdən çıxılan kompensasiya edilən məbləğlərdən və ya ehtiyatların azalmasından gəlir.

   Kompensasiya edilən məbləğlərə əvvəllər gəlirdən çıxılmış xərc, zərər və ya şübhəli borcların sonradan ödənilməsi aiddir. Əldə edilən məbləğ onların ödənildiyi vaxtda gəlir sayılır.

   Əvvəllər gəlirdən çıxılmış ehtiyat azalırsa, həmin ehtiyatın azalmış məbləği gəlirə daxil edilir. Bunlara aiddir:

   • məzuniyyət haqqı üzrə ehtiyatlar;
   • zəmanətli təmir üzrə ehtiyatlar;
   • ümidsiz borclar üzrə ehtiyatlar;
   • sair ehtiyatlar

   Misal Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxs 2013-cu ildə yaranmış ümidsiz borc olan 2 500 AZN məbləği 2017-ci ildə gəlirindən çıxmışdır. Lakin, müştəri ona 2018-ci ildə bu borcu qaytarmışdır. Belə olduqda, bu məbləğ 2018-ci ildə sahibkarın gəliri kimi tanınmalıdır.

   Əgər ehtiyatların hər hansı bir hissəsi ehtiyatının yaradıldığı ildə vergi ilin axırınadək istifadə edilməzsə, onda xərclənməmiş məbləğ müvafiq ilin satışdankənar gəlirinə aid edilir.
   

   Misal Sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxs zəmanətli təmir üzrə ehtiyat fondu yaratmışdır. İlin sonuna bu ehtiyat fondunda 700 AZN istifadə edilməmiş qalmışdır. Bu məbləğ həmin ilin satışdankənar gəlirinə aid edilməlidir.

Hüquqi şəxs yaratmadan sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirən fiziki şəxslərin vergiyə cəlb edilən gəlirlərindən 20 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.

Fərdi sahibkarlar rüb qurtardıqdan sonra 15 gündən gec olmayaraq cari ödəmələri dövlət büdcəsinə ödəməli, hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanlarına gəlirləri haqqında bəyannamə verməli və həmin vaxtadək illik gəlir üzrə son hesablama aparmaqla (cari ödəmələr nəzərə alınmaqla) gəlir vergisini dövlət büdcəsinə ödəməlidirlər.
Fiziki şəxslərin ümumi gəlirlərindən gəlirdən çıxılmayan xərclərdən başqa, gəlirlərin əldə edilməsi ilə əlaqədar bütün xərclər çıxılır.
Ezamiyyə xərclərinin normadan artıq olan hissəsi sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə edilən gəlirdən çıxılmır.

Qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirə, o cümlədən aşağıdakılar aiddir:

1. faiz gəliri;

   Qeyd Faiz gəliri - pul vəsaitləri və ya pul vəsaitlərinin ekvivalentlərindən istifadə edilməsi üçün təyin edilmiş haqqlar və ya müəssisəyə ödənilməli məbləğlərdir (verilmiş borclardan, qoyulmuş depozitlərdən faiz gəlirləri və s.)

2. dividend;

   Qeyd Dividend — hüquqi şəxsin öz təsisçilərinin (payçılarının) və yaxud səhmdarlarının xeyrinə xalis mənfəətinin (sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tərəfindən vergi və xərclər çıxıldıqdan sonra gəlirin) bölüşdürülməsi, o cümlədən hüquqi şəxs ləğv edilərkən xalis mənfəəti hesabına formalaşan əmlakın (aktivlərin) bölüşdürülməsi, habelə səhmlərin (payların) xalis mənfəət hesabına artırılan nominal dəyəri hüdudlarında geri alınması ilə bağlı pul və ya digər ödəmələr şəklində etdiyi ödəniş. Hüquqi şəxsin ləğvi ilə bağlı əmlakın bölüşdürülməsi nəticəsində əldə edilən gəlir (bölüşdürülməmiş mənfəət hesabına formalaşan əmlak istisna olmaqla), həmçinin səhmdarların səhmlərinin faiz nisbətini dəyişdirməyən səhmlərin bölüşdürülməsi, səhmlərin (hissələrin, payların) nominal dəyəri (bölüşdürülməmiş mənfəət hesabına səhmlərin (payların) artan nominal dəyəri istisna olmaqla) hüdudlarında geri alınması ilə bağlı edilən ödənişlər dividend sayılmır.

3. əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir;
4. royalti;

   Qeyd Royalti — ədəbiyyat, incəsənət, yaxud elm əsərləri, proqram təminatı, kinematoqrafik filmlər və digər qeyri-maddi aktivlər üzərində müəllif hüquqlarından istifadə olunması, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə, istənilən patentə, ticarət markasına, dizayn, yaxud modelə, plana, məxfi düstura, yaxud prosesə, sənaye, kommersiya, yaxud elmi təcrübəyə aid olan informasiyaya, sənaye, kommersiya və ya elmi avadanlıqdan istifadə, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə mükafat şəklində alınan ödənişlərdir.

5. işçinin işə götürənə olan borcunun və ya öhdəliyinin bağışlanıldığı hallar istisna olmaqla, vergi ödəyicisinə bağışlanmış borcun məbləği;
6. sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan aktivlərin təqdim edilməsindən gəlir;
7. işə götürənin öz işçisinə malı, işi və ya xidməti təqdim etdiyi, yaxud hədiyyə verdiyi hallar istisna olmaqla, təqvim ili ərzində alınan hədiyyə və mirasların məbləği;
8. vergi ödəyicisinin aktivlərinin ilkin qiymətinin artdığını göstərən hər hansı digər gəlir(təqdim olunduğu və ya vergitutma məqsədləri üçün amortizasiya hesablandığı təqdirdə) — əmək haqqından başqa.
9. həyatın yığım sığortası üzrə sığorta olunanın ödədiyi və ya onun xeyrinə ödənilən sığorta haqları ilə sığorta ödənişləri arasındakı fərq.
10. xüsusi notarius tərəfindən aparılan notariat hərəkətlərinə, habelə notariat hərəkətləri ilə əlaqədar göstərilən xidmətlərə görə alınan haqlar;
11. vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən bu fəaliyyətlə bağlı göstərilən xidmətə görə alınan haq;
12. idman mərc oyunlarından əldə edilən uduşlar.

Fiziki şəxsin qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən.

Qeyri-sahibkarlıq fəaliyyəti üzrə fiziki şəxslərin illik gəlirindən 14 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.

Dividendlərdən, faizlərdən, idman oyunları ilə əlaqədar aparılan mərc oyunlarından uduşlardan, lotereyaların keçirilməsindən, habelə digər yarışlardan və müsabiqələrdən əldə olunan gəlirdən (mükafatdan) və pul şəklində uduşlardan (mükafatlardan) ödəmə mənbəyində 10%, icarə haqqlarından və royaltidən 14 faiz dərəcə ilə müvafiq qaydada ödəmə mənbəyində vergi tutulur. Bu zaman dividend, faiz, icarə haqqı, royalti, daşınmaz əmlakın təqdim edilməsindən əldə edilən gəlirlər və idman mərc oyunlarından əldə edilən uduşlar digər vergi tutulan gəlirdən çıxılır və bir daha vergiyə cəlb edilmir.

Xüsusi notariuslar vergitutma obyektindən xərclər çıxılmadan 10 faiz dərəcə ilə gəlir vergisi hesablamalı, hesablanmış vergi məbləğini növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq dövlət büdcəsinə ödəməli, "Xüsusi notariusun gəlir vergisi bəyannaməsi"ni isə hər rüb başa çatdıqdan sonra növbəti ayın 20-dən gec olmayaraq vergi orqanına təqdim etməlidirlər.

3 ildən az olmayan müddətə bağlanan, lakin vaxtından əvvəl xitam verilən həyatın yığım sığortası və pensiya sığortası müqaviləsi üzrə sığorta haqlarından, qeyri-dövlət fondlarınını ödədiyi pensiyalardan, habelə vergi uçotunda olmadan, VÖEN təqdim edilmədən göstərilən iş və xidmətlərə görə fiziki şəxsə ödənilən gəlirdən də yuxarıda qeyd olunan aylıq gəlirdən tutulan vergi dərəcələrlə gəliri ödəyən şəxslər tərəfindən müvafiq qaydada ödəmə mənbəyində vergi tutulur

Vergiyə cəlb olunan gəliri Azərbaycan mənbəyindən olan və bu gəlirindən ödəmə yerində vergi tutulmayan qeyri-rezidentlər və ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunması nəzərdə tutulmayan (tutulması mümkün olmayan) gəlirləri olan fiziki şəxslər, yaxud Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənar gəlir, o cümlədən royaltidən gəlir əldə edən rezident fiziki şəxslər hesabat ilindən sonrakı ilin mart ayının 31-dən gec olmayaraq vergi orqanlarına bəyannamə verirlər.

Yazı sonuncu dəfə 2020-03-02 tarixində yenilənib.