Malların (işlərin, xidməltlərin) gələcəkdə çatdırılması üçün müəssisə alıcıdan (sifarişçidən) avans ala bilər.

Alınmış avans ƏDV ödəyiciləri tərəfindən ƏDV-nə cəlb olunur. Bildiyimiz kimi, hal-haızrda ƏDV dərəcəsi 18%-dır. Alınmış avansın ƏDV-ni hesablamaq üçün avans məbləğini 18 vurmaq, sonra isə 118 bölmək lazımdır

Misal üçün, avans alınıb 5 465 AZN. Bu məbləğdən ƏDV hesablamaq üçün lazımdır:

ƏDV məbləği = 5 465 AZN * 18 / 118 = 833.64 AZN

Qeyd etmək lazımdır ki, aşağıdakı əməliyyatlar üzrə alınmış avanslar ƏDV cəlb edilmir:

• ixrac üçün nəzərdə tutulmuş mallara görə avans ödənişlər;
• ƏDV cəlb olunmayan mallara (işlərə, xidmətlərə) görə olan avans ödənişlər;
• xidmət Azərbaycan Respublikasından kənarda göstərilirsə, bu xidmət ilə bağlı alınan vanslar

543 №li "Alınmış qısamüddətli avanslar" hesabında mühasibat uçotu subyektinin hesabat tarixindən cari dövrdə alıcılara və sifarişçilərə göstərəcəyi xidmətlərə görə əldə edilmiş pul vəsaitləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir. Alınmış qısamüddətli avanslar yarandıqda 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda, xarici valyuta ilə olan və ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilən qeyri-monetar maddə hesab edilən alınmış qısamüddətli avanslar əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə AR Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnə ilə çevrilməlidirlər.

Alınmış qısamüddətli avanslarla bağlı əlavə dəyər vergisinə görə büdcə qarşısında vergi öhdəliyinin yaranması zamanı 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Alınmış uzunmüddətli avanslar qısamüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

Alınmış qısamüddətli avanslarla bağlı satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərılmiş xidmətlərə görə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin əməliyyatlar üzrə yaranmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Eyni zamanda alınmış qısamüddətli avansların debitor borclarla əvəzləşdirilməsinə 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Qiymətləri xarici valyuta ilə göstərilən malların satılması, işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi zamanı onların satış dəyərinin əməliyyatın həyata keçirildiyi tarixdə AR Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun tanınmasına, habelə alınmış qısamüddətli avanslarla debitor borc məbləğlərinin əvəzləşdirilməsinə və bu zaman yaranan məzənnə fərqinə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

• satılmış mallar, görülmüş işlər və göstərilmiş xidmətlərə görə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 601, 611 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə, həmin əməliyyatlar üzrə yaranmış əlavə dəyər vergisinə 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• eyni zamanda alınmış qısamüddətli avansla debitor borc məbləğindən ən aşağı olanının məbləği həddində 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• yaranmış debitor borc məbləği alınmış qısamüddətli avans məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 731-8 №li subhesabın debeti və 171, 172, 173, 174, 175, 177, 211, 212, 213, 214, 215, 217 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə;
• alınmış qısamüddətli avans məbləği yaranmış debitor borc məbləğindən artıq olduqda, artıq olan məbləğ həddində 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 611-8 №li subhesabın krediti üzrə.

Alınmış qısamüddətli avansların geri ödənilməsi 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 221, 222, 223, 224, 225 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Alınmış qısamüddətli avansların geri ödənilməsi zamanı əlavə dəyər vergisinə görə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Alınmış qısamüddətli avansların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 611-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

Alınmış qısamüddətli avansların bağışlanılması və ya iddia müddətinin keçməsi ilə əlaqədar qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada silinməsi zamanı əlavə dəyər vergisinə görə 521 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 545 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Alınmış qısamüddətli avanslar uzunmüddətli kimi təsnifləşdirildikdə 543 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində və 443 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

Vergi uçotu

ƏDV ödəyiciləri üçün AR Vergi Məcəlləsinin 166.2-ci maddəsinin tələblərinə əsasən avans ödəmə həyata keçirildikdə, ödəmədən sonrakı 5 gün ərzində mallar (işlər, xidmətlər) təqdim olunaraq ƏDV-nin elektron vergi hesab-fakturası verilmirsə, vergi tutulan əməliyyat ödəmə həyata keçirildikdə aparılmış sayılır. Vergi tutulan əməliyyat üçün iki və ya daha çox ödəmə aparılırsa, hər ödəmə ödəniş miqdarında ayrıca əməliyyat üçün həyata keçirilmiş sayılır.

Beləliklə, mal təqdim olunmadan onun dəyərinin hissə-hissə ödənilməsi zamanı müştəridən mədaxil edilən vəsaitlər ƏDV məqsədləri üçün vergi tutulan əməliyyat sayılır və alınan hesabat dövründə ƏDV-yə cəlb edilməlidir. Mal müəyyən dövrdən sonra təqdim olunan zaman isə onun dəyərinin ödənilməmiş hissəsi ƏDV üzrə vergitutma obyektini təşkil edir.

Aşağıdakı alınmış avanslar ƏDV-yə cəlb olunmayacaq:

• ixrac edilən mallara görə müqavilə əsasında alınan avanslar;
• ƏDV-yə cəlb edilməyən mallara (xidmətlərə, işlərə) görə alınan avanslar.