Agent vasitəsi ilə satış (və ya komissiyon qaydada satış, agent müqaviləsi əsasında) dedikdə mallara olan mülkiyyət hüququnun agentə (komissiyonçuya) keçmədən satışı nəzərdə tutulur.

Belə ki, malların alqı-satqı müqavilələri ilə satışı, malların onların üzərində tam mülkiyyət hüququnun alıcıya keçdiyini nəzərdə tutur. Lakin, agent vasitəsi ilə satış zamanı, qeyd etdiyimiz kimi, mülkiyyət hüququ agentə keçmir, və mallar mal sahibinin (komitentin) mülkiyyətində qalır.

Agent – öz adından və ya digər şəxsin adından həmin digər şəxsin tapşırığı ilə və onun maraqlarının təmin olunması naminə müəyyən hərəkətləri yerinə yetirmək hüququ olan, vəkil edilmiş şəxs, vasitəçi kimi çıxış edən fiziki və ya hüquqi şəxs, vətəndaş və ya təşkilat. İqtisadi münasibətlər zamanı agent qismində brokerlər, maklerlər, dilerlər, komisyonçular çıxış edirlər. Vəkil edilmiş vəzifəli şəxslərə də agent deyilir (məsələn, sığorta agenti).

Agent vasitəsi ilə satış əməliyyatları keçirmək üçün agent (komisyonçu) və komitent (mal sahibi) arasında komissiya müqaviləsi (Mülki Məcəllənin 44-cü fəslinə uyğun olaraq) bağlanılır.

Malların satışı ilə bağlı agent(vasitəçi) müqaviləsində 2 növ hesablaşmalar nəzərdə tutula bilər:

• agentin hesablaşmalarda iştirakı ilə;
• agentin hesablaşmalarda iştirakı olmadan.

Əgər agent(vasitəçi) hesablaşmalarda iştirak edirsə, o zaman, satışdan olan gəlir agentin(vasitəçinin) hesablaşma hesabına və ya kassasına daxil olur. Agent isə, öz növbəsində, bu pullardan ona düşən komissiyanı tutub, qalan pulları malların sahibininə (komitentə) köçürür.

Yox, əgər agent(vasitəçi) hesablaşmalarda iştirak etmirsə, o zaman, satışdan olan gəlir malların sahibinin (komitentin) hesablaşma hesabına və ya kassasına daxil olur. Bundan sonra komitent agentə(vasitəçiyə) onun komissiyasını köçürür.

Sənədləşmə

Malların komissiyaya verilməsi malların təqdim olunması hesab edilmir. Belə ki, "Pərakəndə ticarət fəaliyyəti sahəsində vergitutma məqsədləri üçün gəlirlərin və xərclərin uçotunun aparılması Qaydası"nın 3.9-cu bəndində qeyd edilmişdir ki, pərakəndə ticarət fəaliyyəti göstərən şəxslər tərəfindən komissiyaya qəbul edilmiş mallar "Malların təhvil-qəbul aktı" ilə sənədləşdirilir və malların komissiyaya qəbul edilməsi ilə bağlı tərəflər arasında müqavilə bağlanılır.

Bundan başqa, malların komissiyaya verilməsi malların təqdim olunması hesab edilmədiyindən, komitent tərəfindən komisyonçuya verilmiş mallara görə elektron qaimə-faktura təqdim edilmir.

Komisyonçu komissiyaya götürdüyü malların dəyərinə ƏDV daxil edilib-edilməməsindən asılı olmayaraq, malların alıcısına elektron vergi hesab-fakturasını verə bilməz.

Bunlarla yanaşı, malların komissiya qaydasında satışı zamanı həmin malların alıcısı olan hüquqi şəxslərə və fərdi sahibkarlara elektron qaimə-faktura və elektron vergi hesab-faktura komitent tərəfindən təqdim edilir. Bu zaman təqdim edilmiş elektron vergi hesab-fakturası üzrə ödənilən ƏDV məbləğləri AR Vergi Məcəlləsininin 175-ci maddəsinin müddəalarına uyğun olaraq əvəzləşdirilir.

Agent (komisyonçu) tərəfində uçot.

Hər bir halda agent(vasitəçi) ƏDV-ni yalnız qazandığı komissiya məbləğindən hesablayır və ödəyir. Agentin komissiyası agent müqaviləsində göstərilən dəyişməz məbləğ, satış məbləğindən olan faiz, komissiyaya verilən malların qiyməti ilə satış qiyməti arasındakı fərq ola bilər. Agentin komissiyası 18% ƏDV cəlb edilir.

Agent(vasitəçi) ƏDV-ni öhdəliklərini yerinə yetirdiyi hesabat dövründə hesablamalı və bəyan etməlidir.

Adətən agentin(vasitəçinin) öhdəlikləri komitentin və agentin ikitərəfli aktı imzaladıqları gün yerinə yetirilmiş hesab edilir. Agentin(vasitəçinin) öz öhdəlikləri yerinə yetirdiyi vaxt barədə şərt agent müqaviləsində mütləq əks olunmalıdır.

Agentin hesablaşmalarda iştirakı olmadıqda uçot.

Agentin(vasitəçinin) satışdan gəliri və ƏDV hesablaması uçotunun qaydasını aşağıdakı misalda baxaq.

Agent hesablaşmalarda iştirak etdikdə uçot.

Agent hesablaşmalarda iştirak edirsə diqqətli olmaq lazımdır.

Satılmış mallara görə agentin hesabına və ya kassasına daxil olan pullar agentin(vasitəçinin) pulu deyildir. Ona görə də bu pullara görə agent(vasitəçi) ƏDV hesablamamalıdır. Mühasibat uçotunda bu pullar 538 n-li "Digər qısamüddətli kreditor borcları" hesabında uçota alınır.

Komitent tərəfində uçot.

Malların komitentdən komisyonçuya verilməsi zamanı mallara olan mülkiyyət hüququ komitentdə qalır. Bu səbəbdən də malların təqdim edilməsi əməliyyatı baş vermir. Təqdim etmə əməliyyatı və ya satış yoxdursa, deməli vergi də hesablanmamalıdır. Lakin, AR Vergi Məcəlləsinin 172.5.4 maddəsinə əsasən malların komisyon qaydada satışı zamanı komitent üçün vergitutma bazası komisyonçuya verilmiş malların dəyəridir (komisyon haqları çıxılmadan). Əməliyyatın vaxtına gəldikdə isə, komitentin üçün vergi tutulan əməliyyatların vaxtı malların (işlərin, xidmətlərin) agentə verildiyi vaxt sayılır.

Beləliklə, komitent komisyonçuya malları satış üçün verdikdə, bu mallar ƏDV cəlb edilməlidir.

Komisyonçu komitentə ona hesablanan komissiyaya görə komitentə elektron vergi-hesab faktura təqdim edir. Komisyonçuya ödənilən komissiya məbləğinin ƏDV-ni komitent əvəzləşdirməyə verə bilər.

Vergi uçotu

Digər şəxsin (vəkalət verən) agenti (vəkalət alan) olan şəxs tərəfindən mallar göndərilməsi, işlər görülməsi və ya xidmətlər göstərilməsi vəkalət verənin həyata keçirdiyi əməliyyat sayılır.

Komitent tərəfində

ƏDV hesablanması. AR Vergi Məcəlləsinin 172.5.4-cü maddəsinə əsasən, malların komisyon qaydada satışı zamanı komitent üçün ƏDV üzrə vergitutma bazası komisyonçuya verilmiş malların dəyəridir (komisyon haqları çıxılmadan).

Mənfəət vergisi. AR Mülki Məcəlləsinə əsasən komissiya müqaviləsi əsasında satışlar zamanı agentə(komisyonçuya) verilən mallara olan mülkiyyət hüququ komitentdə qalır. Mallar son alıcıya agent(komisyonçu) tərəfindən satıldıqdan sonra onlara olan mülkiyyət hüuqu alıcıya keçir. Bu səbəbdən də, satış(təqdim etmə) alıcının bu malları komsiyonçudan aldığı vaxt hesab edilir. Mənfəət vergisi məqsədləri üçün malların satışı vaxtı komisyonçu və komitent arasında ikitərəfli aktın imzalandığı vaxt hesab edilir. Satışın dəyəri aktda göstərilən faktiki satılan malların dəyəri olacaq.

Komitent komissiya xərclərinə görə ƏDV-ni nə vaxt əvəzləşdirə bilər

Vergi uçotunda vacib qeydi diqqətinizə çatdırmaq istərdik. Belə ki, əgər agent(komisyonçu) alacağı komissiyanı "Üzləşmə akt"-ı əsasında komitentdə ödəniləcək puldan çıxarsa, o zaman, komitent komissiya xərclərinə görə hesablanan komissiyanı əvəzləşdirə bilməyəcək. Səbəb:

AR Vergi Məcəlləsinin 175.1 maddəsinə əsasən :
... əvəzləşdirilən ƏDV-nin məbləği vergi ödəyicisinə verilmiş elektron vergi hesab-fakturaları üzrə nağdsız qaydada (mal, iş və xidmət təqdim edənin bank hesabına birbaşa nağd qaydada ödənişlər istisna edilməklə) ödəmələr üzrə ƏDV-nin depozit hesabına və bu hesab daxilində aparılan əməliyyatlarda ödənilən vergi məbləği sayılır

"Nağdsız hesablaşmalar haqqında" AR Qanununun 3.1 maddəsinə əsasən:

Gördüyümüz kimi nağdsız qaydada edilən ödəmə bir vergi ödəyicisinin bank hesabından digər vergi ödəyicisinin bank hesabına köçürmələr hesab edilir. Ona görə əgər komissiya məbləği "Üzləşmə aktı" əsasında əvəzləşərsə, o zaman, bu əvəzləşmə nağdsız qaydada ödəmə hesab edilməyəcək, və komitent komissiya haqqının ƏDV-ni əvəzləşdirə bilməyəcək.

Yazı sonuncu dəfə 2020-02-19 tarixində yenilənib.