Torpaqlar istisna olmaqla, "Torpaq, tikili və avadanlıqlar" hesabınının bütün maddələri müəyyən istismar müddətinə malik olduğu üçün onlara bu müddət ərzində sistematik və rasional qaydada amortizasiya hesablanmalıdır. Göstərilən amortizasiya məbləğinin uçotu 112-ci hesabda aparılır.

112 N-li "Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri" hesabında mühasibat uçotu subyektinin mülkiyyətində olan torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə amortizasiya məbləğlərinin və qiymətdən düşmə zərərlərinin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatların uçotu aparılır.

112-ci hesaba aşağıdakı subhesablablar açıla bilər:

112-1 Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya

• 112-1-1 Torpaq üzrə yığılmış amortizasiya
• 112-1-2 Tikililər üzrə yığılmış amortizasiya
• 112-1-3 Maşın və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya
• 112-1-4 Nəqliyyat vasitələri üzrə yığılmış amortizasiya
• 112-1-5 Digər torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə yığılmış amortizasiya

112-2 Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri

• 112-2-1 Torpaq üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri
• 112-2-2 Tikililər üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri
• 112-2-3 Maşın və avadanlıqlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri
• 112-2-4 Nəqliyyat vasitələri üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri
• 112-2-5 Digər torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə qiymətdəndüşmə zərərləri

Amortizasiya – istismara yararlı müddətdə aktivlərin amortizasiya olunan dəyərinin müəyyən olunmuş hissələrlə müntəzəm olaraq (sistematik) paylaşdırılmasıdır (bölüşdürülməsidir).

Amortizasiya olunan dəyər - aktivin ilkin dəyərindən və ya bu dəyəri əvəz edən digər məbləğdən son qalıq (likvidasiya) dəyərinin çıxılmasından sonra əldə olunan dəyərdir.

Son qalıq (likvidasiya) dəyəri – torpaq, tikili və avadanlıqlara aid aktiv faydalı istismar müddətinin sonunda nəzərdə tutulan vəziyyətə uyğun olduqda, onun satışı ilə bağlı ehtimal olunan xərclər çıxıldıqdan sonra, müəssisə tərəfindən əldə oluna biləcək qiymətləndirilmiş məbləğdir.

Faydalı istismar müddəti - aşağıdakı meyarlara cavab verən dövrdür:

1. müəssisə tərəfindən aktivin istifadəyə yararlı olması gözlənilən dövrdür, və ya
2. müəssisənin aktivin istifadəsindən əldə edəcəyi ehtimal olunan məhsul vahidlərinin miqdarıdır

Torpaq, tikili və avadanlıqların faydalı istismar müddəti müəssisə tərəfindən müstəqil müəyyən edilir.

Aktiv kimi tanındıqdan sonra torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə mühasibat uçotu subyekti tərəfindən ilkin dəyər modeli tətbiq edildikdə, ilkin dəyərlə uçota alınmış torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə amortizasiya hesablanılır və hər bir hesabat dövrünün sonunda onların qiymətdən düşə biləcək hər hansı göstəricisinin olub-olmaması qiymətləndirilir. Əgər belə göstərici mövcuddursa, qiymətdəndüşmə zərərləri hesablanılır.

Torpaq, tikili və avadalıqlar üzrə hesablanmış amortizasiya məbləğləri 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

Yığılmış qiymətdəndüşmə zərərinə 731 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir. Hesablanmış amortizasiya məsrəfləri xərcə aid edildikdə 701 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində, hazır məhsulun maya dəyərinə aid edildikdə isə 204 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Hesablanmış amortizasiya və qiymətdəndüşmə zərərləri üzrə xərclərə 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 701, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Torpaq, tikili və avadanlıqların amortizasiya olunan dəyəri onun istifadə müddəti üzrə sistematik bölüşdürülür. Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə tətbiq edilən amortizasiya metodu müəssisə tərəfindən aktivdən gözlənilən gələcək iqtisadi səmərənin istehlak sxemini əks etdirməlidir. Aktivin amortizasiya edilmiş dəyərinin onun faydalı istismar müddəti üzrə ardıcıl olaraq bölüşdürülməsi üçün müxtəlif amortizasiya metodlarından istifadə edilə bilər. Belə metodlara düz xətt metodu, azalan qalıq metodu və istehsal vahidi metodu aiddir.

Düz xətt metodu, aktivin son qalıq dəyərinin dəyişmədiyi təqdirdə, onun faydalı istismar dövrü ərzində daimi ayırmaların həyata keçirilməsi ilə nəticələnir.

Azalan qalıq metodu aktivin faydalı istismar dövrü ərzində ayırmaların azalması ilə nəticələnir.

İstehsal vahidi metodu isə aktivin istehsal gücü və ya ehtimal olunan istifadəsinə əsaslanan ayırmalar ilə nəticələnir.

Müəssisə aktivlə bağlı gələcək iqtisadi səmərənin istifadəsi üzrə ehtimal olunan istehlak sxemini daha dəqiq əks etdirən metodu seçir. Bu metod, gələcək iqtisadi səmərələrin istifadəsi üzrə ehtimal olunan istehlak sxemi dəyişməyənə qədər dövrdən dövrə müntəzəm olaraq tətbiq edilir.

Daş karxanası və zibilin tökülməsi üçün ayrılmış torpaq sahələri kimi bəzi istisnalardan başqa torpaq sahələri məhdud olmayan faydalı istifadə müddətinə malikdirlər və bu səbəbdən də amortizasiya olunmurlar.

Hər dövr üzrə amortizasiya məsrəfləri aşağıdakı kimi uçotda əks etdirilir:

digər aktivin balans dəyərinə daxil edilmədiyi hallarda "Mənfəət və ya zərər və digər məcmu gəlir haqqında" hesabatda tanınır. Bu zaman 202, 203, 711, 721, 731 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində;

aktivdə ifadə olunmuş gələcək iqtisadi səmərələr digər aktivin istehsalına yönəlmiş olduqda, amortizasiya məsrəfləri digər aktivin dəyərinin bir hissəsini təşkil edir və onun balans dəyərinə əlavə olunur. Bu zaman 103, 113, 202, 203 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində.

Torpaq, tikili və avadanlıqlar üzrə tətbiq edilən amortizasiya metodu ən azından hər maliyyə ilinin sonunda yenidən nəzərdən keçirilməlidir. Əgər aktivdə təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərənin gözlənilən istehlak sxemində əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verərsə, tətbiq edilən amortizasiya metodu həmin dəyişiklikləri əks etdirmək üçün dəyişdirilməlidir. Torpaq, tikili və avadanlıqların amortizasiyası üzrə uçot qiymətləndirmələrində aparılan dəyişikliklərlə əlaqədar olaraq əvvəlki dövrlərdə artıq hesablanmış amortizasiya məbləğinə 112 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 342 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

Yazı sonuncu dəfə 2018-11-02 tarixində yenilənib.